Władca Pierścieni

Już teleskop 80mm pięknie pokaże w polu widzenia okularu Władcę Pierścieni. Żaden inny widok nie jest tak inspirujący dla początkującego obserwatora, jak obraz Saturna.

Żadna inna planeta naszego Układu Słonecznego nie jest tak fascynująca jak Saturn. Wśród wielu początkujących obserwatorów wywołuje entuzjastyczne ochy i achy, ponieważ widok wieńczy widok tego gazowego olbrzyma: jego unikalny system pierścieni, którego w tak bogatej formie nie posiada żadna inna planeta. Ten naturalny fenomen można obserować już w mniejszych teleskopach.

Saturn, jeden z gazowych olbrzymów, ze średnicą 120536 km jest drugą co do wielkości planetą naszego Układu Słonecznego. Krążąc wokół Słońca w średniej odległości 1,4 miliarda kilometrów, Saturn potrzebuje około 29,5 roku na jedno okrążenie. Przy tym bardzo szybko obraca się wokół własnej osi; jeden obrót trwa około 10h 28min. Obecnie znamy 82 księżyce Saturna. Jego cechą szczególną jest jednak system pierścieni. W zasadzie nie jest to rzadkość. Jowisz, Uran i Neptun również mają pierścienie, ale są one zbyt słabe, by dostrzec je w teleskopach amatorskich.

Saturna otacza system ponad 100 000 oddzielnych pierścieni. Już około 7000 km nad atmosferą Saturna zaczyna się najbardziej wewnętrzny pierścień o średnicy 134 000 km, a skrajny zewnętrzny pierścień ma gigantyczną średnicę 960 000 km. Solidnie wyglądająca struktura składa się z miliardów pojedynczych odłamków skał i lodu o wielkości od ziarenka kurzu do rozmiaru całego domu. Grubość systemu pierścieni jest jednak niewielka i wynosi mniej niż 1 kilometr. Są jednak także regiony, w których materiał skalny i lodowy piętrzy się na wysokość kilku kilometrów. Duża luka w systemie pierścieni zwana jest Przerwą Cassiniego i ma szerokość 4700 km. Obecne wyniki badań wskazują także na obecność jeszcze większej struktury: niewidocznego wizualnie torusa z drobnych cząstek pyłu, który otacza Saturna w odległości około 25 milionów kilometrów.

System pierścieni Saturna składa się z siedmiu głównych pierścieni. Idąc od planety, są one oznaczone jako pierścienie D, C, B, A, F, G i E. W teleskopie widać jednak tylko pierścienie A, B i C, które osiągają maksymalną średnicę 270 000 km. Nawet mały teleskop o aperturze 60mm pokazuje pierścień podzielony na dwie części: ciemniejszy zewnętrzny pierścień A i jaśniejszy wewnętrzny pierścień B. Apertura 80mm umożliwia dostrzeżenie Przerwy Cassiniego, jako ciemnej, ciemnej linii dzielącej oba pierścienie. Podczas nocy z dobrym seeingiem sceneria wydaje się trójwymiarowa i niemal nierzeczywista. Słabo połyskujący wewnętrzny pierścień C można dostrzec jedynie w teleskopach o większej aperturze.

Ze względu na nachylenie osi Saturna o prawie 27° względem ekliptyki, w ciągu jednego roku saturnowego, czyli 29,5 roku ziemskiego, pierścienie widoczne są z Ziemi pod ciągle zmieniającym się kątem: czasem patrzymy na system pierścieni "lekko od góry", czasem dokładne "z boku" tak, że pierścienie są praktycznie niewidoczne, a czasem "lekko od dołu". W roku 2017 pierścienie były widoczne pod maksymalnie rozwartym kątem od ich strony północnej.

Pierścienie Saturna w teleskopie

W małym teleskopie o aperturze 80mm można już z powodzeniem obserwować zarys pierścieni. Pierścień jest już wyraźnie widoczny przy powiększeniu 60×. Przy powiększeniu wyższym, około 100×, widok staje się plastyczny, a pierścień zdaje się unosić wokół planety. Przerwa Cassiniego jest trudniejsza do dostrzeżenia: wymagany jest bardzo dobry seeing, który pozwala na zastosowanie powiększeń od około 100× wzwyż. Najlepiej skupić się najpierw na zewnętrznych regionach pierścienia, po lewej i prawej stronie planety. Tam Przerwa Cassiniego wydaje się szersza i jest łatwiejsza do dostrzeżenia ze względu na zniekształcenie perspektywiczne.

Autor: Lambert Spix / Licencja: Oculum-Verlag GmbH