Posłaniec bogów na tle Słońca

Tranzyt, czyli np. przejście planety Merkury przed tarczą słoneczną, jest zjawiskiem rzadkim. Obserwator może śledzić mechanikę nieba na żywo, ponieważ planeta przechodzi na tle Słońca co do sekundy wedlug obliczeń i widoczna jest jako mała czarna kropka. Jednak bez odpowiedniego sprzętu nie można bezpiecznie obserwować takiego tranzytu, ponieważ mimo dużej odległości od Słońca (około 150 milionów kilometrów) do Ziemi dociera duża ilość promieniowania o różnych długościach fal. W ognisku teleskopu lub lornetki generuje to ogromne ciepło, przed którym należy chronić oczy.

Najbezpieczniejszą metodą obserwacji Słońca jest tak zwana projekcja słoneczna. Za optyką znajduje się ekran, np. jasny karton, na który pada (jest rzutowany) niefiltrowany obraz Słońca na zasadzie przypominającej pracę rzutnika slajdów. W ten sposób obraz Słońca może obserwować wiele osób. Metoda ta jest jednak możliwa jedynie w przypadku teleskopów soczewkowych.

W przypadku projekcji słonecznej należy uważać, by nie używać okularów z plastikowymi soczewkami lub obudowami. Mogą one zostać uszkodzone lub zniszczone przez ciepło w okolicy ogniska. Ucierpieć mogą ulec także nasadki kątowe lustrzane i pryzmatyczne. Najlepiej do tego celu nadają się proste okulary Huygensa.

Jednak ten typ okularów zwykle nie jest już dostępny jako nowy. Warto przejrzeć oferty na giełdach dużych forów astronomicznych.

Do obserwacji tranzytu Merkurego wystarczy prosty refraktor o aperturze np. 60mm. Namierz Słońce wykorzystując rzut cienia teleskopu tak, aby obraz Słońca padał na jasną powierzchnię projekcyjną. Ze względu na niewielkie rozmiary Merkurego obraz Słońca powinien mieć średnicę około 10 cm. Jeśli obraz nie jest wystarczająco jasny, użyj kartonu, by go osłonić. Upewnij się również, że obiektyw szukacza teleskopu jest zakryty. Jeśli nie chcesz samodzienie wykonać ekranu projekcyjnego, możesz kupić gotowy.

Niedrogą alternatywą dla teleskopu czy lornetki jest Solarscope. Solarscope łączy element optyczny i ekran projekcyjny w stabilnym pudełku z kartonu, które można z łatwością złożyć i jest bardzo proste w użyciu.

Inna prosta metoda obserwacji Słońca polega na zamocowaniu filtra słonecznego PRZED obiektywami lornetki lub obiektywem teleskopu. Światło słoneczne jest tłumione do tego stopnia, że nie jest szkodliwe dla oczu. Bezpiecznym filtrem słonecznym jest np. folia słoneczna Astrosolar. Skuteczność folii podawana jest jako gęstość neutralna (ND). Wartość ND5 oznacza możliwość wykorzystania do obserwacji wizualnych i tłumienie światła o współczynnik 100000. Zwykła folia ochronna się do tego nie nadaje, ponieważ przepuszcza promieniowanie szkodliwe dla oka.

Folie słoneczne dostępne są w pojedynczych arkuszach, np. w formacie DIN A4. Przy niewielkim nakładzie pracy można wykonać oprawę filtra do lornetki czy teleskopu. W Internecie znajdziesz liczne instrukcje ich budowy wpisując hasło "foliowy filtr słoneczny". Szczególnie ważne jest upewnienie się, że oprawa jest solidnie zamocowana i nie zerwie jej np. silny podmuch wiatru. W przypadku teleskopu należy zamocować filtr również na szukaczu optycznym, ponieważ łatwo jest przez niego przypadkowo spojrzeć.

Bezpieczeństwo przede wszystkim

• Uwaga! Podczas obserwacji Słońca nigdy nie należy patrzeć przez lornetkę lub teleskop bez ochrony odpowiednim filtrem słonecznym. Spowoduje to natychmiastowe i poważne uszkodzenie oczu, ze ślepotą włącznie. Lornetka lub teleskop wykorzystywane do obserwacji Słońca nigdy nie powinny być pozostawione bez nadzoru, zwłaszcza jeśli podczas obserwacji obecne są dzieci.

• Nie należy używać okularowych filtrów słonecznych wkręcanych w okulary od teleskopu. Ponieważ leżą one w pobliżu punktu ogniska, mogą się bardzo nagrzać i nawet pęknąć. Wtedy promienie słoneczne bez przeszkód dotrą do Twojego oka i je uszkodzą. Filtry te są często oznaczane jako "Sun". Najlepiej nie używać takich filtrów w ogóle.

Autor: Lambert Spix / Licencja: Oculum-Verlag GmbH