Księżyc bez niczego

Nawet gołym okiem można dostrzec na Księżycu regiony z kraterami i pasma górskie. Koniecznie spróbuj!

Księżyc jest popularnym celem obserwacyjnym, ponieważ już w małym teleskopie widać różnorodne formacje księżycowe. Ale nawet gołym okiem widać więcej niż tylko słynne księżycowe oblicze. Oprócz ciemnych mórz księżycowych i jasnych wyżyn, rozpoznać można także regiony z kraterami i pasma górskie.

Pierwsze spojrzenie na Księżyc w naturalny sposób ujawnia najbardziej charakterystyczną cechę powierzchni Księżyca: jasne obszary przeplatają się z ciemnymi. Te ciemnoszare plamy zajmują około 30% widocznej strony Księżyca nazywane są morzami (łac. mare/maria). Morza to obszary po dużych uderzeniach meteorytów, które zostaly zalane magmą wydobywającą się z przebitej skorupy księżycowej. Za ich zabarwienie odpowiada wystudzona skała: ciemna lawa bazaltowa. Mare Imbrium (Morze Deszczów), o średnicy 1300 km, jest największą okrągłą równiną lawową na powierzchni Księżyca. Podczas pełni Księżyca morza księżycowe widoczne są w pełnej okazałości i można podjąć próbę identyfikacji jak największej ich liczby. Z kolei jasne, białawe połacie Księżyca nazywane są wyżynami/ziemiami (łac. terra/terrae). Te obszary to pierwotna, stara skorupa Księżyca, która uformowała się po ochłodzeniu jego powierzchni.

Południowy fragment Księżyca to w dużej części niezwykle rozległy region wyżynny. Z grubsza trójkątna struktura wznosi się jako Terra Fertilitatis (Ziemia Żywotności) i Terra Sanitatis (Ziemia Zdrowia) aż do centrum tarczy Księżyca. W południowej części wyżyny leży Tycho, krater powstały około 100 milionów lat temu, który ma najjaśniejszy i najbardziej rozległy system promieni. Jest to jasna skała, która została wyrzucona podczas powstawania krateru. Gdy oko przyzwyczai się do blasku Księżyca, możliwe jest dostrzeżenie różnic jasności na obszarze wyżynnym. System promieni Tycho jest dobrze widoczny jako okrągłe pojaśnienie, a pośrednio można też zidentyfikować krater.

Możliwe jest nawet dostrzeżenie różnic jasności wewnątrz systemu promieni. Na północny wschód od Tycho znajduje się obszar nieco jaśniejszy od samego systemu promieni. Leży tam "Biały obłok Cassiniego" lub "Jasna plama Cassiniego" (ang. Cassini's Bright Spot). W rzeczywistości jest to krater Hell Q o średnicy jedynie 5 km w znacznie większym kraterze Deslandres z niewykle jasnym halo, będącym jednym z najjaśniejszych obszarów na widocznej stronie Księżyca. Swoją nazwę, Biały obłok Cassiniego zawdzięcza francuskiemu astronomowi Giovanniemu Domenico Cassiniemu, który podczas obserwacji Księżyca jesienią 1671 roku zauważył przypuszczalnie w tym miejscu "jasny białawy obłok".

Ale przyjrzyjmy się jeszcze dokładniej. Oba kratery Kopernik i Kepler również można zidentyfikować na podstawie poświaty ich promieni – choć trudniej. Leżą one mniej więcej pośrodku Oceanus Procellarum (Ocean Burz). Jako drogowskaz można wykorzystać Montes Apenninus (Apeniny), widoczne gołym okiem jako jasna linia podziału między Mare Serenitatis (Morze Jasności) a Mare Imbrium, w pełnym blasku Słońca, np. podczas pełni. Jeśli przedłużysz zakrzywioną linię gór na zachód, natkniesz się najpierw na jasną plamę Kopernika, a następnie mniejsze pojaśnienie Keplera. Wyzwanie stanowi zaobserwowanie Arystarcha. Ten krater o średnicy zaledwie 46 km mieści w sobie najjaśniejszy materiał na widocznej stronie Księżyca. Najlepszym sposobem na dostrzeżenie małej jasnej plamki na ciemnym obszarze Oceanus Procellarum jest przedłużenie linii Kopernik-Kepler pod kątem prostym w kierunku północno-zachodnim.

Nawet obserwacje gołym okiem warto dokumentować graficznie (na szkicach), by utrwalać swoje postępy. Oko z czasem wprawia się w rozpoznawaniu słabych szczegółów, więc przy odrobinie cierpliwości można identyfikować różne struktury krajobrazu księżycowego, nawet jeśli tarcza Księżyca osiąga na niebie jedynie około 0,5° średnicy.

Autor: Lambert Spix / Licencja: Oculum-Verlag GmbH