Spojrzenie na Czerwoną Planetę

Już za pomocą teleskopu 70mm można obserwować struktury na powierzchni Marsa - oraz czapy polarne.

Pomarańczowoczerwony blask Marsa na nocnym niebie do dziś fascynuje ludzi. Aktualnie pięć aktywnych sond orbituje wokół Czerwonej Planety, a dwa łaziki badają jej powierzchnię. Obecnie, wraz z "ExoMars Trace Gas Orbiter" i modułem lądownika "Schiaparelli" w drodze do Marsa jest kolejna misja.

Wiele starożytnych kultur widziało w Marsie posłańca wojny i zniszczenia. Grecy przyjęli to wierzenie od Babilończyków i ich bóg wojny Nergal stał się Aresem, władcą ognia i żelaza. W końcu stał się dla Rzymian Marsem, ich bogiem wojny. Literatura science-fiction lat 50-tych ubiegłego stulecia również przejęła ten pogląd i z upodobaniem opisywała Marsa jako miejsce pochodzenia obcych najeźdźców.

Mars ma budowę podobną do Ziemi, a więc posiada jądro, płaszcz i stałą skorupę. Jego charakterystyczny czerwony kolor pochodzi od tlenku żelaza, czyli rdzy. Przy średnicy równikowej 6792 km planeta jest jedynie o połowę mniejsza od Ziemi. Jeden dzień na Marsie trwa 24 godziny i 37 minut, czyli niemal tyle, co dzień ziemski. Zdjęcia i dane z sond, które wylądowały na Marsie, pokazują suchą, pustynną planetę z atmosferą o ciśnieniu stanowiącym zaledwie około jeden procent ciśnienia ziemskiego. Wszystko wskazuje jednak na to, że we wczesnym okresie istnienia planety musiała tam istnieć znaczenie gęstsza atmosfera, a nawet obecna była woda w stanie ciekłym. Zatem równie dobrze mogło tam się rozwinąć życie w postaci mikroogranizmów, takich jak np. bakterie. Odległość Ziemia-Mars, ze względu na silnie eliptyczną orbitę Marsa, waha się między 55,6 miliona a 101 milionów kilometrów.

Już w XVII wieku można było dostrzec przez teleskop na powierzchni Marsa ciemne struktury. Obserwacje te można obecnie odtworzyć już w małym teleskopie 70mm. Te tak zwane struktury albedo można porównać do "mórz" księżycowych. Są to struktury na powierzchniach ciał niebieskich, które powstają w wyniku różnego współczynnika odbicia od materiałów na które pada światło, i w ten sposób widoczne stają się jasne lub ciemne obszary o zróżnicowanym natężeniu. Na Marsie występują one zwykle w mniej lub bardziej jasnym odcieniu brązu, kontrastującym na tle dominującej pomarańczowoczerwonej reszty marsjańskiej powierzchni. Szczególnie efektowną strukturą albedo jest "Wielka Syrta" (łac. Syrtis Major), która w teleskopie wygląda jak ciemna, trójkątna struktura.

Fascynujące są również obserwacje czap polarnych, które w teleskopie widoczne są jako bardzo jasne, białawe plamy. Struktury te znacząco się zmieniają zgodnie z marsjańskimi porami roku. Wraz z nadejściem na danej pólkuli marsjańskiej wiosny, czapa polarna powoli topnieje, malejąc, by w końcu całkowicie zniknąć latem. Na półkuli przeciwnej, czyli jesienią i zimą, można obserwować równoległy rozwój czapy polarnej.

Właściwy czas na obserwacje

Dla obserwatora wizualnego Mars jest wyzwaniem. Podczas opozycji w roku 2016 tarcza Marsa osiągnęła rozmiar jedynie 18,4 sekundy łuku. Dla porównania, Księżyc osiąga rozmiar 1800 sekund łuku, czyli 100 razy więcej! Co więcej, planeta widoczna była na wysokości jedynie 18° nad horyzontem. Aby obserwacje struktur albedo czy czap polarnych były udane, muszą być spełnione pewne warunki: planeta musi osiągnąć maksymalną wysokość nad południowym horyzontem, a seeing musi być bardzo stabilny. Jego stan zdradzają gwiazdy: jeśli nawet w pobliżu horyzontu migoczą jedynie nieznacznie, turbulencje są nieznaczne. Można wtedy stosować powiększenia ponad 100×.

Należy jednak pamiętać, że dla danej apertury teleskopu istnieje najwyższe użyteczne powiększenie. Zasada brzmi: maksymalne powiększenie = apertura teleskopu (mm) × 2. Dobry optycznie teleskop o aperturze np. 70mm osiąga więc swoją granicę wydajności przy 140-krotnym powiększeniu.

Autor: Lambert Spix / Licencja: Oculum-Verlag GmbH