Wielka Niedźwiedzica

Żaden układ gwiazd nie jest tak znany jak Wielki Wóz. Należy on do Wielkiej Niedźwiedzicy, jest częścią gromady gwiazd i kryje w sobie galaktyki.

Bezsprzecznie, Wielki Wóz jest najbardziej znanym układem gwiazd na niebie. Wszyscy znają ten układ siedmiu jasnych gwiazd przypominający taczkę. Jednak Wielki Wóz nie jest osobnym gwiazdozbiorem, a jedynie częścią konstelacji Wielkiej Niedźwiedzicy. W rzeczywistości, Wielki Wóz tworzy jedynie tułów i ogon drapieżnika, który anatomicznie jest zbyt długi jak na niedźwiedzia. O ile jego głowa jest dość niepozorna, o tyle łapy można łatwo rozpoznać w postaci trzech par gwiazd leżących w kierunku Lwa.

Z historycznego punktu widzenia, Wóz był tam jednak wcześniej od Niedźwiedzicy. Już w mezopotamskim kompendium ówczesnej wiedzy astronomicznej pisma klinowego MUL.APIN sporządzonego około roku 1000 p.n.e., pojawia się sumeryjskie słowo MAR.GID.DA. (dosłownie "ciągnący rydwany"). W eposie Homera "Odyseja" napisanym około roku 700 p.n.e. na niebie Europy zachodniej pojawia się w końcu Niedźwiedzica. Podczas swojej dziesięcioletniej podróży Odyseusz również płynie według gwiazd, utrzymując "niedźwiedzia, którego inni nazywają rydwanem" zawsze po swojej lewej stronie.

Najsłynniejsza grecka legenda o Wielkiej Niedźwiedzicy, jak to często bywa, obraca się wokół ojca bogów Zeusa, który zakochał się w nimfie Kallisto. W ramach kary za niewierność, z której zrodził się syn Kallisto, Arkas, żona Zeusa Hera zamieniła piękną nimfę w dziką niedźwiedzicę. 15 lat później jej syn stał się młodym myśliwym, ale zanim zdążył zabić własną matkę, Zeus również zamienił Arkasa w niedźwiedzia i przeniósł oba drapieżniki na firmament. W ten sposób powstały Wielka i Mała Niedźwiedzica z przesadnie długimi ogonami.

Według innej wersji, Wielka Niedźwiedzica reprezentuje nimfę Helike, która wraz z Kynozurą wychowała boskie dziecko - Zeusa, ukrywane przez jego ojcem Kronosem na Krecie. W podzięce zostały one przeniesione na niebo jako dwa drapieżniki.

Podobnie jak co wiosnę gwiazdozbiory Lwa i Panny kuszą nas galaktykami, tak Wielka Niedźwiedzica, która wiosą wisi w zenicie dokładnie nad naszymi głowami, również skrywa kilka doskonałych przykładów odległych wysp gwiezdnych. Na uwagę zasługują przede wszystkim M101, M108 (z pobliską mgławicą Sowa, M97), oraz para galaktyk M81 i M82. Obserwatorzy gwiazd podwójnych nie przejdą obojętnie obok gwiazdy podwójnej Mizara i małego jeźdźca - Alkora, z których każdy składnik jest – nawet jeśli nie widać tego przez teleskop - podwójny, co daje w efekcie system sześciokrotny. Mało znany jest fakt, że pięć z siedmiu gwiazd Wozu tworzy rdzeń gromady gwiazd oddalonej o zaledwie 80 lat świetlnych. Jest to Collinder 285 lub gromada ruchoma Ursa Maior.

Autor: Nico Schmidt / Licencja: Oculum-Verlag GmbH