Prostokątna para galaktyk M81/M82

Ta para galaktyk jest jedym z najpiękniejszych celów obserwacyjnych nieba północnego – obie mieszczą się w polu widzenia szerokokątnego okularu 2".

Para galaktyk M81/M82 leży 11,8 miliona lat świetlnych od nas i jest jednym z najpiękniejszych celów obserwacyjnych północnego nieba gwiaździstego. Ponieważ obie galaktyki leżą w Wielkiej Niedźwiedzicy, w naszych szerokościach geograficznych nigdy nie zachodzą. Również z tego powodu parka ta jest jednym z najpopularniejszych celów obserwacyjnym, regularnie odwiedzanym przez wielu miłośników astronomii. Najkorzystniejszym na to czasem jest wiosna, kiedy obie są wysoko na niebie.

Aby je namierzyć, najlepiej zacząć od dyszla Wielkiego Wozu przy gwieździe α UMa (Dubhe). Około 10° na zachód od α UMa natkniesz się na 23 UMa. Stąd, przesuń się około 4,5° na północny zachód, aż dotrzesz do grupki gwiazd o jasnościach 4 do 5 mag: o1, o2 i p UMa. Jakieś 3,5° na północny wschód od nich leży 24 UMa, gwiazda o jasności 5mag. Para galaktyk M81/82 leży zaledwie 2° na wschód-południowy wschód od niej. Już w szukaczu M81 widoczna jest jako mała mglista plamka.

Messier 81 leży w centrum małej grupy galaktyk, do której należy także Messier 82, a która składa się z co najmniej dziesięciu galaktyk. Ta tak zwana grupa M81 jest bardzo podobna do naszej Grupy Lokalnej. Galaktyki Messier 81 i 82 są prawdziwymi sąsiadkami i obecnie oddalają się od siebie. Obie galaktyki odkrył Johann Elert Bode w Berlinie w noc sylwestrową 1774 roku. 9 lutego 1781 roku Charles Messier włączył te parę galaktyk do swojego katalogu mgławic pod numerami M81 i M82.

Galaktyka M81 w lornetce wydaje się całkiem jasna i owalna, a w teleskopie duża, z rozmytym, równomiernie słabnącym halo, o lekko wydłużonym kształcie w osi północ-południe. Region centralny jest również lekko wydłużony i jasny, z gwiazdopodobnym jądrem. Struktura spiralna jest dość trudna do wyłapania wizualnie, ale można ją dostrzec pod ciemnym niebem wiejskim w większych teleskopach przy niskim powiększeniu. Z rozmytego halo wyłaniają się dwa ramiona spiralne, biegnące ok. 180° wokół jądra. Na cześć swojego odkrywcy, M81 nazywana jest również "Mgławicą Bodego".

Galaktyka położona jest prostopadle do M81 i wygląda zupełnie inaczej. Została ona zdeformowana w wyniku oddziaływania z M81 i jest widoczna mniej więcej w swojej własnej płaszczyźnie. Ze względu na swój wydłużony kształt nazywana jest również galaktyką Cygaro. Ma ona dużą jasność powierzchniową i jest widoczna w lornetce jako jasna mgiełka wydłużona w osi wschód-zachód. W małym teleskopie i przy wysokim powiększeniu wydaje się plamista. W większych teleskopach widoczne jest pasmo pyłowe, biegnące prostopadle przez środek.

Szczególnie atrakcyjna jest obserwacja obu galaktyk w jednym polu widzenia okularu. Wymaga to pola o średnicy od 2° i powiększenia około 20-30×. Widać wtedy, że galaktyki leżą prostopadle do siebie, M81 jako owalna mglista plamka i M82 jako wąska smużka światła.

Autor: Michael Feiler / Licencja: Oculum-Verlag GmbH