M 41 – gromada gwiazd w ekstremalnym położeniu

Otaczające budynki nie powinny być zbyt wysokie - spacerujemy blisko horyzontu. Czeka tu na Ciebie jeden z najpiękniejszych celów miejskich.

Przy deklinacji –20° gromada otwarta M41 w Wielkim Psie znajduje się w ekstremalnym położeniu dla obserwacji z miasta: z jednej strony sąsiadujące budynki i roślinność w okolicy teleskopu muszą w ogóle umożliwiać obserwacje tak głęboko horyzontalnych regionów, a z drugiej strony zaświetlenie blisko powierzchni terenu, często szczególnie mocne na obszarach miejskich, pożera większąć obiektów.

Te przeszkody nie powinny jednak w żaden sposób stanąć na drodze do wyprawy ku M41, gromady o jasności 4,5mag należącej do najjaśniejszych obiektów głębokiego nieba z listy Messiera. I rzeczywiście, przy rozmiarach 35' ta dość duża gromada gwiazd zaskakująco dobrze wytrzymuje nawet duże zaświetlenie dużego miasta, w przypadku autora dotyczy to metropolii Kolonii.

Pierwszy rzut oka na mapę nieba sugeruje, że M41 jest łatwa do namierzenia także bez systemu nawigacji: gromada leży jedynie około 4° od doskonale widocznego Syriusza – i to jeszcze bezpośrednio na południe. Dlateg często zalecane jest proste przesunięcie teleskopu od Syriusza na południe. Z doświadczenia autora wynika jednak, że region na południe od α Canis Maiorum (CMa) o jasności -1,5mag to fragment nieba konsekwentnie usiany słabymi gwiazdami, w którym łatwo zgubić się w poszukiwaniu obiektu docelowego. Dodatkowo, jasny blask Syriusza dociera daleko. W razie problemów z namierzeniem, polecam objazd starhoppingiem: od Syriusza najpierw na południowy zachód do również dość jasnej Mirzam (lub β CMa).

Stąd zygzakiem wróć do gwiazd 8, 6 oraz 7 CMa tworzących wyraźny łuk otwarty na wschód, następnie dalej na południowy wschód do rzucającej się w oczy pary gwiazd. Przy powiększeniu 25× M41 powinna pojawić się teraz w okularze przy wschodniej krawędzi pola widzenia.

W opinii autora, sama gomada należy do najpiękniejszych obiektów miejskich, jakie ma do zaoferowania zaświetlone niebo. Wyraźna 12 CMa ogranicza od południowego wschodu gromadę, której około 25 do 30 równie jasnych gwiazd w powiększeniu 50-krotnym wypełnia pole widzenia okularu. Niewielkie podbicie powiększenia zwiększa liczbę widocznych gwiazd gromady do 50, co daje obraz niemal zapierający dech w piersiach. Co szczególnie piękne, para gwiazd w centrum, których pomarańczowa barwa jest widoczna nawet na miejskim niebie. Nie warto jednak używać powększeń więcej niż 75×. Można wtedy zatracić charakter gromady, który nadaje M41 szczególną atrakcyjność i czyni ją absolutnym obiektem "must see" dla miejskich miłośników astronomii.

Karl-Peter Julius