Wokół dyszla Wielkiego Wozu

Wir i Wiatraczek to jedne z najpiękniejszych galaktyk całego nieba – a pewien ciekawy obiekt Messiera do nich nie należy.

Jednym z najłatwiejszych do namierzenia kształtów na gwiaździstym niebie jest Wielki Wóz, będący w rzeczywistości częścią gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy. W pobliżu jego dyszla można znaleźć kilka ciekawych obiektów lornetkowych.

Dwie z najpiękniejszych wysp gwiezdnych leżą w niedaleko ostatnich gwiazd dyszla, Alkaida i Mizara. Galaktyka M101 tworzy z tymi gwiazdami trójkąt niemal równoboczny. Można do niej dotrzeć także od Mizara, poprzez wijący się łańcuch gwiazd o jasnościach od 4 do 7 magnitudo. Ważniejsze od wielkości optyki jest ciemne niebo i dobra adaptacja wzroku do ciemności, ponieważ M101 jest dość duża, ale niestety słaba. Pod dobrym niebem można dostrzec ją nawet przez małą lornetkę jako mgiełkę bez żadnych struktur, a w 10×50 ma ona ponad 10' średnicy i jest lekko owalna.

Drugi przystanek naszej wędrówki, M 51, leży zaledwie 3,5° na południowy zachód od Alkaida i wraz z trzema gwiazdami 7 magnitudo tworzy czworokąt. Galaktyka, która znajduje się już gwiazdozbiorze Psów Gończych, widoczna jest już, choć słabo, w mniejszych instrumentach, o ile wykorzystamy metodę zerkania, czyli patrzenia na obiekt nie wprost (bezpośrednio), a nieco z boku. W 10×50 wydaje się nieco owalna i o około połowę mniejsza od M101. W dobrych warunkach można dostrzec nawet dwa jądra galaktyczne, galaktyki głównej M51 i jej towarzyszki NGC 5195.

Z pewnością najbardziej niezwykłym obiektem Messiera jest M40. Nawet sam Charles Messier widział w tym miejscu gwiazdę podwójną, ale mimo to umieścił ją w swoim katalogu obiektów mgławicowych. Łatwo ją znaleźć idąc od Megreza i gwiazdy 70 UMa. W lornetce widać dwie gwiazdki 9 magnitudo oddalone od siebie o 49". Ich rozdzielenie ułatwia wykorzystanie statywu, ale jest też możliwe podczas obserwacji "z ręki".

Jeszcze ciekawsza jest historia gwiazdy Sidus Ludoviciana o jasności 7,6 magnitudo. Leży ona pomiędzy Mizarem a Alkorem, i w roku 1722, ze względu na rzekomo zaobserwowany ruch własny, została uznana przez matematyka i astronoma z Giessen, Johanna Georga Liebknechta, za planetę. Widoczna jest w każdej lornetce nieco na południe od linii łączącej jej słynne sąsiadki.

Jedną z najsłabszych galaktyk Messiera jest M109. Leży ona jedynie 40' na południowy wschód od gwiazdy Phad, tworzącej kształt Wozu. Wymaga jednak dobrych warunków i pewnego doświadczenia obserwacyjnego. W średniej wielkości lornetce, np. 10×50, widoczna jest jako słaba, mała mgiełka.

Autor: Kay Hempel / Licencja: Oculum-Verlag GmbH