Imponujące obiekty w Herkulesie

Nie tylko najsłynniejsza gromada kulista północnego nieba, ale również inne piękne cele obserwacyjne. Oto, co można obserwować w Herkulesie.

Z pewnością wielokrotnie widziałeś gromadę kulistą M13. Przynajmniej jeśli masz teleskop. Ale można ją dostrzec nawet gołym okiem. Warunkiem koniecznym jest ciemne niebo.

Widzisz jak coś przebłyskuje między dwiema gwiazdami. Gwiazda? Jakiś inny obiekt? Trudno z pewnością ocenić gołym okiem. To gromada kulista leżąca w odległości 22000 lat świetlnych. Najlepszym sposobem namierzenia M13 jest pociągnięcie niewidocznej linii od gwiazdy ζ do gwiazdy η. Po około ⅔ tej drogi natkiesz się na słynną gromadę kulistą.

Namierzona i rozpoznana gołym okiem? Jest to również wyznacznik jakości nieba na Twojej miejscówce. Ponieważ M13 ma jasność zaledwie 5,8mag, możesz oczekiwać korzystnych warunków do obserwacji obiektów głębokiego nieba.

Odkryta w roku 1714, M13 należy do około 150 znanych gromad kulistych Drogi Mlecznej. Jednak w katalogu Messiera znajdziemy jedynie 29 przedstawicielek. Jedną z nich jest Gromada Herkulesa, która wraz z M22 jest wizytówką gromad kulistych widocznych z półkuli północnej. Gromady kuliste są najstarszymi obiektam naszej Galaktyki. Mówi się, że formowały się wraz z Drogą Mleczną, czyli około 13 miliardów lat temu. Otaczają one naszą Galaktykę jak ogromne halo. M13 ma średnicę 150 lat świetlnych i posiada około 100000 gwiazd (ale o masie 1 miliona mas Słońca), które leżą bardzo blisko siebie, w przeciwieństwie od gwiazd w gromadach otwartych. Poszczególne gwiazdy oddalone są od siebie o zaledwie od 2 do 3 lat świetlnych.

Szybki rzut oka przez lornetkę 10x50: widzisz okrągłą mglistą kulkę, w której nie widać jednak żadnych gwiazd. Już za pomocą małego teleskopu można rozdzielić pojedyncze gwiazdy przy krawędzi gromady. W aperturze 60mm i 70mm i niskim powiększeniu wygląda jak kulka z "pikselami" gwiazd. Spokojnie zwiększ powiększenie do 120x, by wyraźnie rozpoznać poszczególne gwiazdy.

W teleskopie amatroskim o aperturze 150mm lub 200mm Gromada Herkulesa prezentuje się fantastycznie. Przy wyższym powiększeniu jej gwiazdy zdają się rozsadzać pole widzenia.

Nie chodzi tu o układ gwiazd w M13. W połowie XIX wieku obserwatorzy odkryli ciemną formację któa wyrywa się z objęć gromady M13. Jest to nieregularny układ który przypomina gwiazdę Mercedesa. Inni obserwatorzy widzą tam Y lub śmigło. Do obserwacji, doświadczeni obserwatorzy powinni użyć teleskopu 12" lub większego. To, czy będzie można rozpoznać tak śmigło, pozostaje pytaniem. W rzeczywistości można dostrzec co najmniej części ciemnych struktur.

W pobliżu M13 znajdziesz dwie galaktyki. Leżąca w odległości 46 milionów lat świetlnych galatyka NGC 6207 jest dość łatwa do namierzenia. Wystaczy ustawić M13 w centrum pola widzenia. Teraz przesuń teleskop około pół stopnia na północny wschód (mniej więcej w kierunku gwiazdy η Her), a zobaczysz małą, owalną galaktykę. Na ciemnym niebie dostrzeżesz ją już przez teleskop 150mm. Ale zapaleńcy dostrzegali ją także przez znacznie mniejsze teleskopy.

Maluczcy często giną w blasku celebrytów. M92 jest także piękną gromadą kulistą, ale z pewnością nie jest tak często obserwowana jak jej słynna sąsiadka. Jest też nieco trudniejsza do odnalezienia: można do niej podejść na przykład od gwiazdy π o jasności 3,1mag. Przesuń się o około 0,5° na wschód i 6,1° na północ. Przy odległości 27000 lat świetlnych, M93 leży mniej więcej tak samo daleko co M13. Co rzuca się w oczy przez teleskop? Fizyczne rozmiary obu gromad kulistych. M92 wydaje się znacznie bardziej zwarta. Na marginesie: w idealnych warunkach M92 powinna być widoczna już gołym okiem. Być może sprawdzisz to pod niebem górskim lub morskim?

Masz ochotę na mgławicę planetarną? Proponuję NGC 6210, mgławicę Żółw, w Herkulesie. Leżąca w odległości 6500 lat świetlnych mgławica jest bardzo jasna i dostępna już dla małych teleskopów. Po jej odszukaniu najlepiej skorzystać z powiększenia ponad 100-krotnego. Zobaczysz wtedy rozmytą tarczkę. A w teleskopie o aperturze od 200mm nawet jej niebieskozielone zabarwienie.

Życzymy udanych obserwacji!

Marcus jest oddanym amatorem astronomii, autorem tekstów, youtuberem i miłośnikiem nocnego nieba. Od 2006 roku pomaga innym w wyborze odpowiedniego teleskopu - dziś poprzez teksty i filmy.

Jako wielki miłośnik kawy, pod rozgwieżdżonym niebem najchętniej miałby pod ręką swój ekspres do kawy.