Obserwacje gołym okiem

Astronomia gołym okiem. Na czym polega, i na co należy zwrócić uwagę podczas obserwacji?

Oko to najmniejszy teleskop na świecie. Żaden teleskop nie nie potrafi tego, do czego zdolny jest nasz ludzki narząd wzroku. Dlatego możliwe jest prowadzenie wspaniałych obserwacji nocnego nieba gołym okiem. Nie tylko teleskop, ale i ludzkie oko jest instrumentem obserwacyjnym - najmniejszym na świecie. Teleskop zbiera coraz więcej światła wraz ze wzrostem apertury. Także nasze oko ma swoją aperturę: źrenicę.

Ludzka źrenica

Źrenica oka to genialne urządzenie. Jest ona kontrolowana przez tęczówkę (łac. iris), a jej średnica waha się od 1 do 8 milimetrów. Maksymalna średnica (apertura) źrenicy zależy od wieku człowieka.

Podczas gdy źrenica 20-latka może osiągnąć średnicę około 8 mm, u 60-latka jest to tylko od 4 do 5 milimetrów. Oznacza to, że oko 20-latka jest bardziej wrażliwe na światło niż w przypadku 60-latka.

Kiedy źrenica jest szeroko otwarta, do oka, tak jak już wspomnieliśmy, trafia dużo światła. Jednak w miarę rozszerzania się źrenicy, spada również ostrość widzenia. Nie ma to znaczenia podczas obserwacji nocnego nieba, ponieważ w tym przypadku pracują pręciki. Mają one gorszą rozdzielczość niż czopki.

Zdolność rozdzielenia przez oko dwóch blisko siebie położonych punktów z danej odległości, to zdolność rozdzielcza. Za dnia jest to zwykle 1 minuta łuku (1/60 część stopnia). Nocą są to około 2 minuty łuku.

W nocy do akcji wkraczają pręciki. Są one odpowiedzialne za widzenie w warunkach słabego natężenia światła. W porównaniu do widzenia dziennego, rozdzielczość jest niższa i postrzegamy jasno/ciemno, względnie czarno/biało.

W punkcie najostrzejszego widzenia, w dołku środkowym siatkówki (łac. fovea centralis), znajdują się tylko czopki do widzenia dziennego. Dołek wypełnia ogromna liczba 130000 czopków. To mniej więcej tyle czopków, co mieszkańców Ingolstadt, piątego co do wielkości miasta Bawarii.

W dołku siatkówki nie ma pręcików. Dlatego ten zakres widzenia jest bezużyteczny w nocy i podczas obserwacji astronomicznych. Poza dołkiem śatkówki liczba pręcików stopniowo wzrasta. Liczba i gęstość pręcików jest największa około 20° obok dołka siatkówki. Jest to też dokładnie to miejsce, które powinniśmy wykorzystać podczas obserwacji astronomicznych (przynajmniej w przypadku słabszych obiektów).

Obserwacje astronomiczne można prowadzić gołym okiem. Jeśli zaopatrzysz się w obrotową mapę nieba, możesz jej użyć do identyfikacji poszczególnych gwiazdozbiorów na prawdziwym niebie. Znajomość gwiazdozbiorów jest warunkiem koniecznym do późniejszego namierzania obiektów na niebie podczas obserwacji przez teleskop. Godna polecenia jest Obrotowa Mapa Nieba wydawnictwa "Kosmos".

Jest to pierwsza rzecz, którą należy kupić będąc miłośnikiem lub miłośniczką astronomii. Nawet jeśli znasz nocne niebo, wielokrotnie będzie okazja do jej użycia. Ta mapa nie tylko pokazuje gwiaździste niebo w dowolnym momencie dnia i nocy przez cały rok. Pokazuje ona również położenie Słońca, ekliptykę (do pozycjonowania planet), czasy zmierzchu i wiele więcej.

Drugą ważną i zalecaną pozycją jest rocznik astronomiczny. Jest to bardzo popularna publikacja która zawiera informacje o planetach, gwiaździstym niebie, meteorach i obiektach do obserwacji na każdy miesiąc. Każdego miesiąca pojawia się inna, ciekawa tematyka astronomiczna.

Obok map nieba i roczników, coraz większą częścią astronomicznej oferty wydawniczej jest oprogramowanie (np. programy typu planetarium). Multimedialne programy planetarium umożliwiają obserwatorom pełny przegląd gwiaździstego nieba. Niektóre programy posiadają całą gamę funkcji, wyświetlając aktualne lub przyszłe zjawiska na niebie, umożliwiają odbywanie podróży przez Układ Słoneczny, czy zawierają nawet kompletną encyklopedię astronomiczną.

Za pomocą niektórych programów możliwe jest nawet sterowanie swoim teleskopem GoTo z poziomu PC i namierzanie wybranych obiektów. Ale jeśli chciałbyś po prostu wydrukować sobie szczegółową mapę do ręcznego wyszukiwania obiektu, również znajdziesz tu coś dla siebie.

Teraz jesteś gotowy na obserwacje. Wyposażony w mapę nieba i książkę chcesz wyruszyć w czystą, ciemną noc. Ale zaraz, czy nie zapomniałeś o czymś? Oczywiście! Przed każdą sesją obserwacyjną należy się ciepło ubrać. Nawet latem, gdy za dnia panuje upał, sierpniowe noce mogą być bardzo zimne. Szczególnie ważne są ciepłe buty i kurtka.

Oko potrzebuje czasu by przyzwyczaić się do ciemności. Jeśli np. wychodzisz w nocy z jasno oświetlonego pomieszczenia, z początku niewiele widzisz. Twoje źrenice oczne są jeszcze bardzo małe i dostosowane do jasności. Nieco później źrenice zaczynają się otwierać. Na początku proces jest trochę szybszy niż w miarę upływu czasu. Do pełnego otwarcia źrenice potrzebują dobrych 45 minut. Oczywiście, nie musisz tyle czekać, by spojrzeć na niebo.

Uważaj, by nie oślepiały Cię latarnie uliczne, światła domów, czy jasne latarki. Jeśli zdarzy się to zbyt często, stracisz swoją adaptację do ciemności. Dlatego miłośnicy astronomii nie używają podczas obserwacji źródeł światła białego, a korzystają z oświetlenia czerwonego. Często są to czerwone latarki LED z możliwością regulacji jasności.

Kiedy Twoje oczy przyzwyczają się do ciemności, będziesz w stanie dostrzec gwiazdy 6. wielkości gwiazdowej. To słabe gwiazdy, około 100 razy słabsze od gwiazd 1. wielkości gwiazdowej. Gwiazdy 1. wielkości gwiazdowej należą do najjaśniejszych na nocnym niebie. Gwiazdy, które są jeszcze jaśniejsze, mają wielkość gwiazdową np. 0 lub -1, co oznacza, że ta wartość spada wraz ze wzrostem jasności. Wielkości gwiazdowe określa się ogólnie jako magnitudo (w skórcie mag).

Gołym okiem możesz już obserwować różne gromady otwarte. Dobrym przykładem są Plejady w gwiazdozbiorze Byka. Możesz również dostrzec najbliższą nam galaktykę spiralną, zwaną Mgławicą Andromedy, widoczną jako mała, rozmyta plamka światła. Ta plamka leży ponad 2,5 miliona lat świetlnych od nas.

Ale co, jeśli obserwacje golym okiem już Ci nie będą wystarczać? Wtedy prawdopodobnie sięgniesz po teleskop.